Torah vanuit een Mussar-perspectief

Parasja Behar-Bechukkotai – Leviticus 25:1 – 27:34

Rabbi Eric S. Gurvis

Deze sjabbat sluiten we de lezing van dit jaar van Sefer Wajikra – het boek Leviticus – af met wederom een ​​dubbele portie. Onze reis door de wetten van heiligheid en heilige rituelen sluit dit boek af, waarna we ons vervolgens gaan richten op Sefer Bamidbar – het boek Numeri.

Leviticus hoofdstuk 25 introduceert een aantal zeer belangrijke concepten. Deze concepten sluiten aan bij wat we tot nu toe in het boek hebben gelezen. Samen proberen ze ons te leren hoe we onszelf, ons leven, onze woorden en daden kunnen verheffen tot steeds hogere niveaus van kedushah / heiligheid. In Leviticus 25:17 lezen we een vers dat net zo goed in de litanie van mitswot in Leviticus hoofdstuk 19 had kunnen staan, die we kennen als de ‘Heiligheidscode‘. Als je dat hoofdstuk zorgvuldig leest, zie je dat in ons vers een aantal lessen terugkomen. Ons is geboden:

וְלֹ֤א תוֹנוּ֙ אִ֣ישׁ אֶת־עֲמִית֔וֹ וְיָרֵ֖אתָ מֵ־אֱלֹהֶ֑יךָ כִּ֛י אֲנִ֥י יְהֹוָ֖ה אֱלֹהֵיכֶֽם׃

Doe elkaar geen onrecht aan, maar vrees uw God; want Ik, de Eeuwige, ben jouw God.

Deze mitswa lijkt vooral relevant in onze tijd. Het is ook door de eeuwen heen van belang geweest. Als we het door een Mussar-lens bekijken, vinden we een aantal toepassingen van deze fundamentele les. In Orchot Tzaddikim, hoofdstuk 8, wordt ons geleerd:

Iedereen die zijn medemens pijn doet, overtreedt een verbod, zoals er staat: “En gij zult elkaar geen onrecht aandoen, maar ge zult de Eeuwige vrezen” (Lev. 25:17).

De zin “gij zult elkaar geen onrecht aandoen” heeft betrekking op het onrecht aandoen met woorden (Talmoed Baba Metzia 58b). Onze rabbijnen, hun gedachtenis zij tot zegen, zeiden: “Alle poorten zijn gesloten voor het aanhoren van beschuldigingen tegen de berouwvolle, behalve de poort van het onrecht voor het aandoen van onrecht aan een mede-Jood” (Ibid. 59a). Daarom moet men er zeer voorzichtig mee zijn om zijn medemens op geen enkele manier pijn te doen – niet door daden en niet door woorden.

Sommige vertalingen geven het woord “medemens” in de tekst weer als iemands “mede-Jood”. Slechts een paar alinea’s later in Orchot Tzaddikim wordt ons echter geleerd dat het hier niet alleen gaat om het niet onrechtvaardig behandelen van mede-Joden:

“Gij zult uw medemens niet behandelen zoals een schuldeiser doet” (Exodus 22:24), wat betekent dat u de lener geen pijn mag aandoen. En de uitlener dient zelfs te vermijden de lener erop aan te spreken wanneer hij weet dat de lener geen geld heeft om de lening terug te betalen (Baba Metzia 15), want de schuldeiser pijnigt de schuldenaar met dit soort gedrag.

En we zijn gewaarschuwd om de eigenschap wreedheid uit onze ziel te verwijderen, zoals geschreven staat: “Gij zult geen weduwe of wees kwellen” (Exodus 22:21), en er staat ook geschreven: “Gij zult elkaar geen onrecht aandoen en gij zult uw God vrezen” (Lev. 25:17).

Ons wordt geboden de armen hun onderpand terug te geven, zoals geschreven staat: “Als u het kleed van de arme als onderpand neemt, moet u het hun teruggeven voordat de zon ondergaat” (Exodus 22:25), zoals er staat: “En wanneer een ander tot mij roept, zal ik luisteren, want ik ben genadig.” Evenzo staat er (Exodus 22:20): “En u zult een vreemdeling geen onrecht aandoen of onderdrukken.”

In Sha’arei Teshuvah tilt Rabbeinu Yonah Gerondi dit principe naar een nog strenger en hoger niveau en leert:

Iemand die een weduwe of wees kwelt en pijn doet – of het nu door diefstal, bedrog, schande of welke vorm van pijn dan ook is – is strafbaar met de dood, door toedoen van de hemel.

. . . Er staat geschreven (Exodus 22:21-23): “U mag geen weduwe of wees mishandelen. Als u hen onderdrukt, zal Ik hun geroep verhoren zodra zij tot Mij roepen. En Mijn toorn zal ontbranden en Ik zal u met het zwaard doden… Wie een ander pijn doet, overtreedt een negatief gebod – zoals er staat (Leviticus 25:17): “Men mag zijn naaste niet onderdrukken.”

Zeker, het begrip verbaal onrecht heeft een belangrijke rol gespeeld in de manier waarop commentatoren door de eeuwen heen het vers hebben geïnterpreteerd, gebaseerd op Baba Metzia. Als we erover nadenken, worden we in deze verdeelde en uitdagende tijden omringd door te veel voorbeelden van verbaal onrecht. Zoals zo vaak het geval is met verbaal onrecht, kunnen we overvloedige inspiratie en leiding vinden bij rabbijn Yisrael Meir Kagan, ook bekend als de Chofetz Hayyim. In zijn werk, Sefer Sh’mirat HaLashon, leert hij:

In Leviticus 19 wordt ons geleerd: “Ga niet roddelen onder uw volk” (Leviticus 19:17), “U moet uw naaste zeker terechtwijzen en niet omwille van hen zonde dragen.” Verderop, in Leviticus 25:17, wordt ons geleerd: “Doe elkaar geen onrecht aan”, wat betrekking heeft op verbaal onrecht, wat ook onder de categorie kwaadspreken valt.

Zouden we de machthebbers in onze tijd kunnen doordringen van het grote belang van deze lessen en hen helpen inzien hoe giftig een groot deel van het publieke debat tegenwoordig is? Dit zou inderdaad een prioriteit voor ieder van ons moeten zijn.

Maar terwijl we nadenken over deze les uit onze gemeenschap en de lessen van onze commentatoren, zouden we allemaal eerst onze eigen woorden, daden en daden moeten onderzoeken. Onze studie en beoefening van Mussar zouden ongetwijfeld een impact moeten hebben op de mensen om ons heen en de wereld daarbuiten. Toch weten we als studenten van Mussar dat we bij onszelf moeten beginnen.

TER FOCUS:

• Zoals zo vaak het geval is met de mitswot in Leviticus 19, houdt ons vers een en ander in evenwicht: “Doe elkaar geen onrecht aan, maar vrees uw God; want Ik, de Eeuwige, ben uw God.” Hoe interpreteer je het tweede deel van het vers in relatie tot het gebod: “Doe elkaar geen onrecht aan?” (Leviticus 25:17)
• Op welke middot kan je leunen terwijl je streeft naar het vervullen van de leer in Leviticus 25:17?
• Welke middot vormen een uitdaging of struikelblok bij het nakomen van deze mitswa?

Download deze parasha

Oorspronkelijke Engelse tekst (met voetnoten)
Use the link to read the original text in English.

Torah vanuit een Mussar-perspectief

Parasja Acharei-Kedosjim – Leviticus 16:1-20:27

Rabbi Eric S. Gurvis

Deze week lezen we opnieuw een dubbele portie Torah, waarbij we zowel Acharei Mot als Kedosjim lezen. Er valt zoveel te ontdekken in elk van deze porties. Ironisch genoeg kwam mijn invalshoek om ze te bestuderen door een toevallige ontmoeting tijdens een ontbijt. Laat me het uitleggen.

Zoals ik dit jaar al een paar keer heb opgemerkt, heb ik een groot deel van dit jaar doorgebracht bij mijn voormalige gemeente in Jackson, Mississippi. Voor elk van mijn maandelijkse bezoeken hebben vriendelijke gemeenteleden me onderdak aangeboden in hun fantastische bed & breakfast in Jackson. Na meer dan tien maanden is het echt een thuis geworden, zoals deze gemeente dat voor mijn vrouw en mij was toen we hier in de jaren 80 ons gezin stichtten. Het valt me ​​tegenwoordig altijd op dat ik, als er gevraagd wordt wat ik wil ontbijten, bijna altijd antwoord: “Na zo lang zou je denken dat ik wel weet wat ik wil.” Maar vanochtend was het een andere ervaring – en het ging niet om het eten. Meestal eet ik alleen. Af en toe komt er een gemeentelid langs. Vanochtend, toen ik me installeerde, zag ik een andere gast de eetzaal binnenkomen. Hoewel ik hem niet goed ken, hebben we elkaar in het verleden in Boston wel eens ontmoet. Hij was die avond in onze gemeente om over Israël te spreken.

Terwijl ik aan mijn koffie nipte en de nieuwssite Times of Israel las, zag hij mijn scherm. Hij kwam langs mijn tafel en vroeg: “Wat is er in de wereld aan de hand?” Ik begroette hem bij zijn naam. Hij antwoordde: “Ken je me?!?” Ik was er niet zo zeker van of hij zich mij zou herinneren als we elkaar weer zouden ontmoeten. Onze eerdere ontmoetingen waren, laten we zeggen, niet bepaald hartelijk, aangezien hij werkte voor een organisatie die een voorliefde had voor het aanvallen van leiders in de Joodse gemeenschap van Boston omdat ze in contact kwamen met bepaalde leden van de interreligieuze gemeenschap, met name moslims.

Ik herinnerde hem kort aan onze eerdere ontmoetingen, waarop hij antwoordde: “Ik hoop dat ik niet te gemeen was.” Ik verzekerde hem dat dit een eerdere periode in ons leven was en dat het vooral zijn baas was die ons bekritiseerde, vaak in bijzonder venijnige bewoordingen. Ik zei dat ik uitkeek naar zijn opmerkingen die avond.

Een paar ogenblikken later, nadat alle andere gasten waren vertrokken, riep hij me van de andere kant van de zaal. Omdat ik zo’n beetje klaar was met eten, pakte ik mijn koffie en iPad en vroeg of het goed was dat ik bij hem kwam zitten. Wat er bijna een uur volgde, was een hartelijk en helend gesprek, waarin we perspectieven en zorgen over onze huidige realiteit deelden.

Ik weet het niet zeker, maar ik vermoed dat het mijn jetzer-ha-rah was die me ertoe aanzette om Times of Israel op mijn scherm te openen nadat ik hem had gezien. Terug op kantoor vervolgde ik mijn werk aan de “Torah vanuit een Mussar-perspectief”-van deze week. Plotseling drong het tot me door dat het misschien mijn Mussar was die aan het werk was tijdens die ontmoeting bij het ontbijt.

In Leviticus 19:15 wordt ons geboden:

לֹא־תַעֲשׂ֥וּ עָ֙וֶל֙ בַּמִּשְׁפָּ֔ט לֹא־תִשָּׂ֣א פְנֵי־דָ֔ל וְלֹ֥א תֶהְדַּ֖ר פְּנֵ֣י גָד֑וֹל בְּצֶ֖דֶק תִּשְׁפֹּ֥ט עֲמִיתֶֽךָ׃

U mag geen onrechtvaardige beslissing nemen: bevoordeel de armen niet, en toon geen respect voor de rijken; oordeel eerlijk over uw verwanten.

In de Koren Jerusalem Bijbel wordt de laatste zin van het vers – B’tzedek tishpot amitecha – vertaald als “in rechtvaardigheid zult u uw naaste oordelen.” In zijn vertaling vertaalt professor Everett Fox de zin als “met billijkheid dient u uw medemens te beoordelen!”

Hoewel mijn eerdere ontmoetingen met de spreker die avond jaren geleden waren, realiseerde ik me ook dat ze plaatsvonden vóór het begin van mijn reis in de Mussar-traditie en -praktijk. Iets dreef me ertoe om met hem in gesprek te gaan zonder me te concentreren op onze eerdere ervaringen.

Na hierover na te denken, raadpleegde ik onze Mussar-traditie en vond een passage uit Orchot Tzaddikim die commentaar geeft op dit vers uit onze preek. De anonieme auteur van Orchot Tzaddikim leert:

Als je iemand ziet die een woord spreekt of een daad verricht die zowel gunstig als ongunstig kan worden geïnterpreteerd, onderzoek dan of hij/zij een persoon is die God vereert. Zo ja, ben je verplicht hem/haar het voordeel van de twijfel te geven, zelfs als de ongunstige interpretatie waarschijnlijker lijkt. En als hij/zij een gewoon persoon is die zichzelf beschermt tegen zonde, en, zoals we allemaal doen, af en toe struikelt, is het nog steeds je plicht om twijfel opzij te zetten en in zijn/haar voordeel te beslissen. Onze Wijzen, gezegend is hun herinnering, zeiden: “Wie zijn/haar naaste beoordeelt op de schaal van verdienste, wordt zelf gunstig beoordeeld.” Dit is een positief gebod in de Torah, zoals er staat: “In rechtvaardigheid zul je je naaste beoordelen” (Lev. 19:15).

We kennen deze middah als dan l’khaf zechut – “beoordeel de ander gunstig.” In dezelfde geest leert Rabbi Yisrael Meir Kagan, ook bekend als de Chofetz Hayyim:

In rechtvaardigheid zult u uw naaste beoordelen,” waarover onze Wijzen, gezegende herinnering, hebben gezegd (Avot 1:5): “Beoordeel ieder mens op de weegschaal van verdienste.” Zelfs als u iets vernederends in een ander ziet, moet u toch enige verdienste in hem of haar zoeken.

Sommigen zullen zich herinneren dat de Chofetz Hayyim vooral bekend is om zijn lessen over lashon ha-rah, kwaadspreken. Sterker nog, in zijn leer breidt hij dit concept van dan l’khaf zechut, uit.

Daarom gebiedt de Schrift dat je geen verhalen over een ander verkondigt en anderen niet de vernederende dingen vertelt die je over hen weet. Alle details van lasjon hara en rechiloet (roddel), en de grootsheid van de beloning voor degene die ervoor zorgt dit te vermijden.

Lasjon ha-rah was ver van mijn gedachten tijdens mijn ontmoeting bij het ontbijt. Maar toen ik iemand tegenkwam met wie ik een ongemakkelijk verleden had, vond ik het moeilijk om geen aandacht te besteden aan dan l’khaf zechut, vooral omdat ik de gemeenteleden zou begroeten vóór de presentatie van onze gast die avond.

Ik geloof ook dat andere middot me begeleidden, zoals anavah / nederigheid – ik ben veranderd, en ik moet rekening houden met de zekerheid die ook hij veranderd zal zijn. Dat werd bevestigd in ons gesprek tijdens het ontbijt. De middah kavod / eer speelde ook in mijn gedachten. Toen mij als rabbijn van de gemeente werd gevraagd of we de bijeenkomst konden houden, waar ik direct mee instemde, had ik immers geen idee wie er uitgenodigd zou worden om te spreken.

Tijdens ons ontbijtgesprek vanochtend beseften we allebei dat onze vorige ontmoeting voortkwam uit verschillende rollen en omstandigheden. We deelden onze gedachten en ontdekten hoeveel zorgen we delen in onze huidige realiteit, ook al hebben we verschillende opvattingen over allerlei kwesties. Toen we afscheid namen, met goede wensen voor de avond en de belofte om onze gesprekken thuis in de omgeving van Boston voort te zetten, voelde ik op de een of andere manier een lichtheid en opluchting.

Ik kon het niet laten me af te vragen of het inderdaad mijn yetzer was die die pagina op mijn iPad had geopend. Desalniettemin was ik dankbaar dat ik de controle had behouden en mijn studie en beoefening van middot en onze Mussar-traditie me had laten open stellen voor een nieuwe mogelijkheid om iemand weer te ontmoeten, alsof het de eerste keer was. Op dat moment voelde ik een immense hakarat ha-tov, dankbaarheid voor de kans om de middot te beleven en een nieuwe deur te openen.

FOCUS:

• Denk aan een ontmoeting met iemand die je lang niet hebt gezien, met wie je een ongemakkelijke interactie had. Welke gebeurtenis, als die er al was, opende je toen je die persoon weer tegenkwam voor een andere benadering van die nieuwe ontmoeting?
• Hoe komt dan l’khaf zechut / het gunstig beoordelen van de ander op jou over als een manier om te streven naar kedushah / heiligheid, wat natuurlijk de bredere boodschap van Leviticus 19 is?

Download deze parasha

Oorspronkelijke Engelse tekst (met voetnoten)
Use the link to read the original text in English.

Torah vanuit een Mussar-perspectief

Parasha Sh’mini – Leviticus 9:1-11:47

Rabbi Eric S. Gurvis

In onze sidrah van deze week, Parasha Sh’mini, lezen we:

וַיָּבֹ֨א מֹשֶׁ֤ה וְאַהֲרֹן֙ אֶל־אֹ֣הֶל מוֹעֵ֔ד וַיֵּ֣צְא֔וּ וַֽיְבָרְכ֖וּ אֶת־הָעָ֑ם וַיֵּרָ֥א כְבוֹד־יְהֹוָ֖ה אֶל־כׇּל־הָעָֽם׃

En Mozes ging met Aharon de tent-der-samenkomsten binnen, en  toen ze weer naar buiten kwamen en het volk zegenden, verscheen de Majesteit van de Eeuwige aan het volk.

וַתֵּ֤צֵא אֵשׁ֙ מִלִּפְנֵ֣י יְהֹוָ֔ה וַתֹּ֙אכַל֙ עַל־הַמִּזְבֵּ֔חַ אֶת־הָעֹלָ֖ה וְאֶת־הַחֲלָבִ֑ים וַיַּ֤רְא כׇּל־הָעָם֙ וַיָּרֹ֔נּוּ וַֽיִּפְּל֖וּ עַל־פְּנֵיהֶֽם׃

Er schoot een vuur uit van de Eeuwige en verteerde het in-vlammen-opgaand offer en de vetdelen op het altaar en toen het volk dit zag, juichten ze en vielen in aanbidding neer. (Leviticus 9:23-24)

Rashi leert:

Mozes en Aharon spraken de woorden die “Het gebed van Mozes” (Psalmen 90:17) besluiten: “Moge de schoonheid van de Eeuwige, onze God, op ons rusten” — d.w.z. moge het Gods wil zijn dat de Sjechina rust op het werk van uw handen.

Ze riepen alleen deze zegen aan en geen andere zegen, want gedurende de hele zeven dagen van de installatie, toen Mozes de Tabernakel opbouwde, er dienst in deed en hem dagelijks ook weer afbrak, had de Sjechina er niet op gerust. De Israëlieten voelden zich beschaamd en zeiden tegen Mozes: “O, onze Leraar Mozes! Al de moeite die we ons hebben getroost, was alleen maar opdat de Sjechina onder ons zou verblijven, zodat we mogen weten dat de zonde van het gouden kalf voor ons is verzoend!” Mozes zei daarom tegen hen (Leviticus 9:6): “Dit is wat de Eeuwige jullie geboden heeft te doen, opdat de Majesteit van de Eeuwige aan jullie zal verschijnen.” Mijn broer Aharon is waardiger en voortreffelijker dan ik. Daarom zal de Sjechina door zijn offers en diensten op u rusten, en zullen jullie daardoor weten dat de Alomtegenwoordige God hem heeft uitgekozen om de Sjechina over u te brengen.

Deze les herinnert ons eraan dat, hoewel Mozes en Aharon degenen zullen zijn die de Tent der Samenkomsten binnengaan, en waarbij de offers een vaste plaats gaan innemen bij de Avodah/Goddelijke Dienst van onze voorouders in de oudheid, er een rol is weggelegd voor alle leden van de gemeenschap om de Sjechina/Gods Aanwezigheid in de gemeenschap voelbaar te maken. Natuurlijk moest iedereen zijn of haar offergaven aan de Kohanim en Levieten overdragen voor het offeren. Toch was dat niet de enige rol voor de leden van de gemeenschap.

In Shiurei Chumash Vayikra over onze verzen, leert Rabbi Shlomo Wolbe:

Deze twee verzen leren ons twee dingen. “En de glorie van de Eeuwige verscheen aan het hele volk.” Dit is de gilu’i ba-lev / de openbaring in het hart. “Vuur kwam tevoorschijn.” Dit is de gilu’i / openbaring op het altaar. Er is altijd een relatie tussen de staat van het hart van K’lal Yisrael / het collectief van Israël en de staat van hashgachah / Goddelijke voorzienigheid. En het is allemaal afhankelijk van de gilu’i / openbaring in het hart van het individu.

Wanneer er een gevoel van hashgachah / Goddelijke voorzienigheid in het hart van ieder mens is, zal er vast en zeker een zekere mate van gilu’i / openbaring van K’vod HaShem / de glorie van de Eeuwige voor het collectief zijn, zonder enige twijfel. Dan wordt de hashgachah / Goddelijke voorzienigheid ook openlijk onthuld, zoals het vuur dat uit de hemel neerdaalt en het offer op het altaar verteert.

We weten dat de verscheidenheid aan geloofsovertuigingen breed en divers is binnen K’lal Yisrael. De kans is groot dat dit tot op zekere hoogte altijd al het geval is geweest. We kunnen hiervan talloze voorbeelden aanhalen uit de Torah, uit de latere boeken van onze Tanach en natuurlijk uit de hele rabbijnse literatuur. Of ik nu de Torah bestudeer of in een Mussar Va’ad aanwezig ben, ik citeer vaak de volgende rabbijnse uitspraak die op veel plaatsen voorkomt:

יֵשׁ שִׁבְעִים פָּנִים בַּתּוֹרָה – De Torah heeft zeventig gezichten/verklaringen.

Dit in aanmerking nemende, hoe moeten we de les van Rav Wolbe  begrijpen? Roept hij op tot een universeel en uniek geloofspad met betrekking tot God en Gods voorzienigheid voor de Joodse gemeenschap? Na een aantal van zijn lessen in diverse werken te hebben bestudeerd, geloof ik dat niet.

Inderdaad, net zoals onze Mussar-traditie ons leert dat hoewel we allemaal dezelfde middot hebben, we die in verschillende mate hebben. Dienovereenkomstig weten we dat onze leraar Alan Morinis ons heeft geleerd dat we allemaal ons eigen ‘ziels-curriculum’ hebben. Hij stelt dit zelfs helemaal aan het begin van zijn boek Het Heilige in het Alledaagse. Ik geloof niet dat Rav Wolbe ons richting het idee leidt dat we uniform moeten zijn in onze overtuigingen. Integendeel, ik denk eerder dat hij leert dat we allemaal een deel zijn van K’lal Yisrael, ongeacht de kracht of inhoud van onze persoonlijke theologische standpunten.

Ieder van ons ervaart gilu’i / openbaring, of, als je dat liever hebt, onze ‘ah-ha’ momenten of inzichten op een andere manier. In een essay uit 1948 in Commentary Magazine beschreef filosoof Martin Buber openbaring op een manier die grote betekenis voor mij had toen ik het voor het eerst tegenkwam tijdens mijn studie op de universiteit en bij het seminarium. Commentaar leverend op openbaring schrijft Buber:

Soms hebben we een persoonlijke ervaring die verband houdt met de openbaringen zoals die openbaringen zijn opgetekend in de geschriften en zijn we in staat het pad ernaartoe te openen. We kunnen ons onverwacht bewust worden van een bepaalde waarneming in onszelf, die nog ontbrak tot op dat moment en waarvan we de oorsprong niet kunnen achterhalen.

Openbaring heeft zeker een bijzondere betekenis in de Joodse traditie (evenals in andere geloofstradities). Maar net als met alles wat we tegenkomen bij het bestuderen en naleven van onze kernleer, moeten we onthouden: “Er zijn zeventig gezichten van de Torah.”

Als ik Rav Wolbe’s commentaar op onze verzen uit Leviticus 9:23-24 lees en mij de scène bij de tent-der-samenkomsten voorstel, kan ik me gemakkelijk voorstellen dat de verschillende leden van de oude Israëlitische gemeenschap dit op hun eigen persoonlijke manier hebben ervaren. Voor mij is een belangrijke les uit Rav Wolbes werk dat, ook al ervaren en interpreteren we gebeurtenissen verschillend, we ernaar moeten streven onze plaats in K’lal Yisrael te behouden – in de collectiviteit van ons volk. Want zelfs als we de voorschriften van onze traditie op verschillende manieren zien en naleven, staan ​​we sterker als volk wanneer we samen staan, ondanks verschillende percepties van wat we hebben ervaren.

Dit is zeker altijd al een uitdaging geweest, en zoals dat ook in onze tijd nog steeds zo is. Maar terwijl we onze reis van Pesach naar Shavuot voortzetten en ons voorbereiden om samen op de berg te staan ​​voor Z’man Matan Toratenu – de tijd van het Geven van onze Torah – bid ik dat we een manier kunnen vinden om onze krachten te bundelen, ongeacht welke gezicht/kant (of kanten) van de Torah we zien en horen, zodat we de belofte van Verlossing en Vrijheid echt kunnen voelen en proeven op onze reis richting Pesach volgend jaar.

TER FOCUS:

• Stel je de scène voor die in onze parasha van de week wordt beschreven, en de hierboven aangehaalde verzen in het bijzonder: Welke middot sterken je in je streven om deel uit te maken van K’lal Yisrael?
• Welke middot dagen je in dit opzicht uit? Hoe kun je je richten op het versterken ervan middels je studie en beoefening van Mussar?

Download deze parasha

Oorspronkelijke Engelse tekst (met voetnoten)
Use the link to read the original text in English.

Torah vanuit een Mussar-perspectief

Parasha Tzav – Leviticus 6:1-8:36

Rabbi Eric S. Gurvis

Deze shabbat eindigt op het moment dat we het Pesach-feest verwelkomen. In onze traditie staat deze shabbat bekend als Shabbat HaGadol. Rabbijn Ronald Isaacs schrijft:

De shabbat die direct voorafgaat aan Pesach wordt Shabbat HaGadol genoemd, de “Grote sjabbat.” Volgens de traditie was de 10e Nisan in het jaar van de Exodus een shabbat. Het werd beschouwd als een grote gebeurtenis, in feite een wonder, dat de Israëlieten op die dag een lam konden uitkiezen om te offeren zonder lastiggevallen te worden door hun Egyptische meesters, die hen anders zouden hebben gestenigd voor een dergelijk gedurfd gedrag.

Een andere mogelijke reden voor de naam is dat de haftara (Maleachi 3:4-24), het profetische gedeelte, spreekt over de “grote dag” van God waarop de Messias zal verschijnen. Een verrassende verklaring voor de naam van Shabbat HaGadol is dat de mensen op deze shabbat later dan normaal van de synagoge terugkwamen vanwege de ongewoon lange preek die op deze dag gebruikelijk was.

Er zijn talloze andere interpretaties van waarom deze shabbat bekendstaat als Shabbat HaGadol. Niettemin hebben we nog steeds onze wekelijkse parasha, Parasha Tzav, voor ons. In Leviticus 6:2 lezen we:

צַ֤ו אֶֽת־אַהֲרֹן֙ וְאֶת־בָּנָ֣יו לֵאמֹ֔ר זֹ֥את תּוֹרַ֖ת הָעֹלָ֑ה הִ֣וא הָעֹלָ֡ה עַל֩ מוֹקְדָ֨הֿ עַל־הַמִּזְבֵּ֤חַ כׇּל־הַלַּ֙יְלָה֙ עַד־הַבֹּ֔קֶר וְאֵ֥שׁ הַמִּזְבֵּ֖חַ תּ֥וּקַד בּֽוֹ׃

Draag Aäron en zijn zonen het volgende op: Dit is de instructie van het in-vlammen-opgaand offer: dat is wat op de brandstapel op het altaar in vlammen opgaat, de hele nacht door tot aan de ochtend, terwijl het altaarvuur gedurende die tijd brandend moet worden gehouden.

Een mogelijke manier om het vers met een Mussar-bril te lezen, kan worden afgeleid uit Midrash Sifra Vayikra, waar ons het volgende wordt geleerd:

Tzav/Gebod: Er is geen Tzav/Gebod dat een individu niet aanzet tot זירוז/zeruz, ijver: zowel ten behoeve van de huidige situatie als voor toekomstige generaties.

Als studenten van Mussar beluisteren we hierin direct de middah zerizut / enthousiasme. Ik kan me goed voorstellen dat er bij jou thuis, net als bij mij, de afgelopen dagen en weken veel zerizut is geweest: schoonmaken, chametz opruimen of verkopen, boodschappen doen, koken – en meer – allemaal ter voorbereiding op Pesach, dat dit jaar precies aan het einde van de shabbat begint. Door deze timing moeten voor velen alle voorbereidingen al vóór de shabbat zijn afgerond.

In een les over dit vers in Shiurei Chumash biedt rabbijn Shlomo Wolbe een inzicht dat hij toeschrijft aan een “wonderbaarlijk” inzicht van zijn leraar, rabbijn Yerucham Levovitz:

De offerwetten in het deel van vorige week, Parasha Wajikra, werden niet “Torah” genoemd. Echter, in het deel van deze week Tzav worden ze aangeduid als Torat Ha-Olah / het ritueel van de Olah, Torat HaShlamim / het ritueel van de Shlamim, enzovoort.

De reden hiervoor is dat de term “Torah” alleen wordt gebruikt wanneer iets in al zijn details wordt uitgelegd, zoals in Parasha Tzav, waarin alle offerwetten expliciet tot in de details worden beschreven. Dit is anders dan in Parsaha Vayikra, waar alleen algemene principes werden genoemd.

Rav Wolbe vervolgt:

Onze wijzen leren dat er 613 mitswot zijn, die een weerspiegeling zijn van de 613 ledematen van een menselijk lichaam. We moeten dit niet proberen te begrijpen als een siman, dat wil zeggen, op een symbolische manier. We moeten het eerder begrijpen volgens de letterlijke betekenis (of “zoals het is”). Bij de vorming van Adam [de mens] had de mens al alle geboden in zich. Elke ledemaat staat voor één enkel gebod. Het verschil is slechts een kwestie van k’lal (wat een algemeen principe betekent) en p’rat (wat een expliciet detail betekent). De mens vertegenwoordigt ten tijde van de yetzirato (vorming of schepping) de k’lal / het algemene geheel, terwijl de Torah de p’rat is, de expliciete details.

Rav Wolbe herleidt dit tot “Avraham Avinu z”l die zich aan de gehele Torah hield.” Maar je zou je kunnen afvragen hoe dat mogelijk is, aangezien de Thora vele generaties later op de berg Sinaï aan Mozes en Israël werd gegeven. Rav Wolbe beantwoordt deze vraag door te stellen dat Avraham Avinu “het me-atzmo [de Torah] vanuit zijn innerlijk kende.”

Rav Wolbes concept van me-atzmo is een belangrijk thema in zijn lessen. In zijn cursus over Rav Wolbes Alei Shur, een paar jaar geleden, besteedde onze leraar rabbijn Avi Fertig veel tijd aan het uitleggen van de betekenis van me-atzmo aan de aanwezigen in de klas, opdat zij het konden begrijpen. Avi zei toen: “Alleen hier op aarde en in ons lichaam kunnen we me-atzmo leven – vanuit onszelf – onafhankelijk leven.”

In zijn les in Shiurei Chumash citeert Rav Wolbe een Midrash ter ondersteuning van de stelling dat Avraham Avinu de Torah me-atzmo leerde:

In Midrash Bereishit Rabba 95:3 wordt de vraag gesteld: Waar heeft Abraham de Torah geleerd? . . . Rabbijn Levi zei:

מֵעַצְמוֹ לָמַד תּוֹרָה – me-atzmo lamad Torah – Hij leerde de Torah uit zichzelf (of “van zichzelf”).

Rav Wolbe vervolgt door te leren:

Avraham Avinu schreef Sefer HaYetzirah (het Boek van de Schepping), en als zodanig kende hij de geheimen van de schepping van de mens. Hij kende dus de hele Torah. Dit is werkelijk Torah, Torat ha-Adam, de Torah van de mensheid. Wat een prachtig inzicht!

We zouden dit kunnen verbinden met een leerstelling waarvan ik zeker weet dat velen van ons die kennen. Er wordt geleerd:

Een foetus wordt de volledige Torah geleerd terwijl hij in de baarmoeder zit, zoals er staat: “En God onderwees mij en zei tegen mij: Laat je hart zich aan Mijn woorden vastklampen; neem Mijn geboden in acht en leef” (Spreuken 4:4).

Kort daarna, in dezelfde Talmoedische passage, staat:

Zodra de foetus in het luchtruim van de wereld verschijnt, komt er een engel die hem op zijn mond tikt, waardoor hij de volledige Torah vergeet… wat betekent dat wanneer iemand ter wereld komt, hij onmiddellijk vatbaar is voor zonde vanwege het verlies van Torah-kennis.

We zouden kunnen zeggen dat het leven draait om het claimen en herwinnen van wat eigenlijk al van ons is, namelijk de Torah, de wijsheid waarmee we ons leven in deze wereld zouden moeten leiden. Nu Pesach nadert, krijgen we extra impulsen en mogelijkheden om ons bezig te houden met de Torah, evenals met onze rituelen en gebruiken, zodat we de plaats van de Torah en de lessen van onze traditie in ons leven kunnen verdiepen. Mogen de komende dagen ook de plaats van de Torah in onze zielen verdiepen.

Een laatste gedachte: onze Hagada leert ons dat het aan ieder van ons is om onszelf te zien als iemand die uit Egypte is vertrokken. Voor ieder van ons, op onze eigen manier, is er een mitzrayim / Egypte, een benauwende / vrijheidsbeperkende plek die ons uitdaagt. Laten we, nu we dit jaar op reis gaan naar de vrijheid, dit heel persoonlijk opvatten. Laten we het, met de woorden van Rav Wolbe, me-atzmo ervaren – vanuit en in onszelf – voor ons persoonlijke gevoel van verlossing en een groter bewustzijn van de rol die we allen moeten spelen in de verlossing van onze wereld.

Shabbat sjalom en Chag sameach!

TER FOCUS:

• Hoe kun je dit jaar Pesach vieren met het idee van me-atzmo – vanuit en voor jezelf?
• Welke middot kan je gebruiken om de ervaring van de reis uit Egypte dit jaar betekenisvoller en verheffender te maken?

Download deze parasha

Oorspronkelijke Engelse tekst (met voetnoten)
Use the link to read the original text in English.

Torah vanuit een Mussar-perspectief

Parasha Pekudei – Exodus 38:21-40:38

Rabbi Eric S. Gurvis

Deze week komen we aan het einde van het boek Exodus. Ons gedeelte vertelt over het einde van het werk van het bouwen van de Mishkan. Aan het einde van dit deel heeft Gods Kavod / Aanwezigheid de Mishkan gevuld en zal nu de Israëlieten begeleiden terwijl ze hun reis van de berg Sinaï naar het Beloofde Land voortzetten. Ons gedeelte brengt het eerste bouwproject van ons volk tot een einde (zonder het werk dat als slaven in Egypte is gedaan mee te rekenen.)

Ik kan me voorstellen dat ik niet de enige in onze gemeenschap ben die de taak heeft gehad om iets in elkaar te zetten: een stuk kinderspeelgoed, een meubelstuk en misschien iets nog ambitieuzer. Mijn vrouw en ik bezochten onlangs onze lokale Ikea, het Zweedse meubelbedrijf, om wat spullen voor ons huis te kopen. Ikea binnengaan is altijd ontmoedigend. Ten eerste zijn hun showrooms enorm. Ten tweede, zelfs als je maar op zoek bent naar één specifiek item, is de kans groot dat je met meer weggaat dan je van plan was te kopen. En dan komt het addertje onder het gras: veel van wat ze verkopen moet in elkaar gezet worden, vaak met alleen simpele plaatjes om je wegwijs te maken.

Ik kan me Mozes en de Israëlieten in de woestijn zo voorstellen. Ze hebben alle materialen voor de Mishkan verzameld, en nu liggen die voor hen uitgestald op de grond. Ik kan bijna iemand horen vragen: Hebben we wel het juiste aantal bouten? En die kleine houten deuvels? Hebben we alles wat we nodig hebben? Wacht, hebben die karmozijnrode garens de juiste tint karmozijnrood? “Er moet nog wat aan gesleuteld worden” zijn woorden die mijn angst al lang opwekken, en ja, het is echt een onbelangrijke angst binnen het grote geheel.

Ik werd aan deze ervaringen herinnerd toen ik een les bestudeerde van Rabbi Nosson Tzvi Finkel, de Alter van Slabodka in Ohr HaTzafun over een regel in de parasha van deze week. De Alter hielp me iets op te merken waar ik nog nooit eerder mijn aandacht  op had gericht. Denk eens terug aan recente parashot. God heeft Mozes de lijst met materialen en instructies voor de bouw van de Mishkan gegeven. We hebben meer dan eens geleerd dat God Mozes beveelt om de heilige taken te geven aan Bezalel, Oholiab en iedereen die God heeft gezegend met Chochmat lev, wijsheid van het hart. Maar als we lezen over de laatste stappen in de bouw, lezen we in Exodus 40:18 het volgende:

וַיָּ֨קֶם מֹשֶׁ֜ה אֶת־הַמִּשְׁכָּ֗ן וַיִּתֵּן֙ אֶת־אֲדָנָ֔יו וַיָּ֙שֶׂם֙ אֶת־קְרָשָׁ֔יו

וַיִּתֵּ֖ן אֶת־בְּרִיחָ֑יו וַיָּ֖קֶם אֶת־עַמּוּדָֽיו׃

Mozes richtte de “Woning” op, plaatste de sokkels, zette de planken erin; bracht de sluitbomen ervoor aan, en zette de pilaren overeind.

Wacht eens even! God geeft Mozes de opdracht om Bezalel, Oholiab en de andere bekwame ambachtslieden met het werk te belasten. En dan, als we het hoogtepunt van de opdracht bereiken, lezen we dat Mozes zelf de bouw uitvoert. Wat is er aan de hand?

In Ohr HaTzafun herinnert de Alter ons eraan dat God zegt dat “Mozes . . . in heel Mijn bestel is hij de vertrouweling.” (Numeri 12:7) Hij versterkt dit door uit te leggen:

Mozes is zeker naar een hoger niveau gestegen in de gelederen van Emunah/Geloof, in de loop van de tijd, na alle gebeurtenissen in Egypte en de Rode Zee, samen met alle kinderen van Israël, iedere keer opnieuw. Inderdaad, onze Wijzen zeiden over hem, dat hij gelijk stond aan zestigduizend van de kinderen van Israël.

Verder commentaar leverend op Mozes’ waardigheid in de ogen van de Heilige, stelt de Alter:

Mozes werd vanaf de aarde als het ware verheven tot aan de rand van de hemel. Hij steeg op naar het firmament en versloeg de engelen die tegen hem en zijn waardigheid voor de taak als gewoon mens getuigden. De engelen zeiden tegen de Heilige: “Laat uw glorie in de hemelen gevestigd zijn,” [Psalm 8:2].

Toch was Mozes degene die waardig werd bevonden om de Torah van God te ontvangen en deze naar de aarde te brengen.

We weten uit de beschrijvingen, door de rabbijnen, van de debatten tussen God en de engelen dat er onenigheid was over de vraag of mensen überhaupt wel geschapen moesten worden. De engelen worden afgeschilderd als argumenterend tegen Gods bedoeling om mensen te creëren, terwijl God vastberaden is door te stellen dat God deze wereld voor de mensheid heeft geschapen. Het wordt onze taak, als partners met God, om deze te onderhouden en te verbeteren. Dat Mozes, als Gods meest betrouwbare partner, het werk van de bouw van het Heiligdom voltooit om Gods aanwezigheid te midden van het volk te symboliseren, is een verdere verklaring van Gods Bitachon / Vertrouwen in Mozes!

De Alter vervolgt:

Bij de bouw van de Tabernakel was Mozes de enige die waardig werd bevonden om het op te richten. Onze Wijzen leren ons: “Alle chachamim waren niet in staat om de Tabernakel op te bouwen totdat Mozes kwam en het bouwde.

De Alter wijst ons op Midrash Tanchuma waarin de Rabbijnen Bezalel, Oholiab en de andere ambachtslieden afschilderen als dat ze erbij zitten te wachten tot de Shechinah op de Mishkan neerdaalt en erover zweeft. In de Midrash vragen de Wijzen ook: “Waarom waren zij Bezalel, Oholiab en de chochmei lev niet in staat om het op te bouwen? Omdat Mozes verdrietig was omdat hij niet had deelgenomen aan de bouw van de Tabernakel.”

De Alter verwijst naar de volgende passage:

Er werd tegen Mozes gezegd: “Heb je ons niet gezegd dit en dat te doen?” Hij antwoordde: “Ja, inderdaad.” Dus wezen ze op alles wat er was gedaan. Ze zeiden: “Als dat zo is, waarom staat het er dan nog niet? We hebben geprobeerd om Bezalel, Oholiab en de wijzen van hart het te laten opbouwen, maar ze waren niet in staat om dat voor elkaar te krijgen.”

Mozes was hierover zeer bezorgd, totdat de Heilige hem vertelde: Mozes, omdat je ongelukkig was over het feit dat je niet hebt meegewerkt aan het werk voor de bouw van de Tabernakel, zijn deze wijzen niet in staat om het op te bouwen. Nu zal Israël weten dat als jij het niet opricht, het nooit zal worden opgezet.

Ten slotte breidt de Alter de les uit naar wat er verder zal gebeuren nu de Tabernakel is opgericht. We lezen in Exodus 40:33-34 – “Nu bedekte de Wolk de tent-der-samenkomsten, en de Glorie van de Eeuwige vulde de Woning.” Bovendien, zoals het volgende vers duidelijk maakt, “Mozes kon de tent-der-samenkomsten niet binnengaan, want de Wolk rustte erop en de Glorie van de Eeuwige vulde de Woning.” De Alter voegt daar aan toe:

Nadat de Woning was opgericht en niemand er binnen kon gaan omdat “de Glorie van de Eeuwige het vulde,” was Mozes de enige die door God werd opgeroepen om de tent-van-samenkomst binnen te gaan, zoals geschreven staat: “En de Eeuwige riep Mozes” (Leviticus 1) en Mozes zou de tent-van-samenkomst binnengaan en uitgaan.

We weten, uit talloze vermeldingen in onze traditie, dat van ons niet wordt verwacht om Mozes te zijn, noch een van de andere grote figuren uit onze lange geschiedenis. Toch wordt ieder van ons opgeroepen om te streven naar de heiligheid en gadlut / grootheid die slechts wij kunnen bereiken. Daarom blijven we op het Mussar-pad, zodat we ons grootste potentieel kunnen waarmaken. Zoals Rabbi Shlomo Wolbe leert,

Er was nooit iemand zoals jij, en er zal ook nooit iemand zoals jij zijn in de geschiedenis. Ik – met mijn speciale karaktersterktes, mijn specifieke ouders, geboren in een specifieke tijdsperiode en in een bepaalde omgeving… er is een unieke uitdaging die mij wordt opgelegd… de hele wereld wacht erop dat ik datgene verwezenlijk wat mij is opgelegd. Want mijn rol kan niet worden uitgewisseld met iemand anders in de wereld!

VOOR FOCUS:

• Wat beschouw je, vanuit een middah-perspectief, als je grootste kracht?
• Hoe kun je deze kracht beter gebruiken om je potentieel te bereiken?
• Ons wordt geleerd dat elk van onze huizen een Mikdash m’at is, een klein heiligdom, als een weerspiegeling van de Mishkan en later de Tempel in Jeruzalem. Hoe kun je je sterke punten gebruiken om jouw Mikdash m’at te bouwen?

Download deze parasha

Oorspronkelijke Engelse tekst (met voetnoten)
Use the link to read the original text in English.