Column rabbijn Menno ten Brink, LJG

Moesar – een welkome aanvulling –

kan een diepere betekenis geven

aan joods leven en joods beleven.

door rabbijn Menno ten Brink.

In een tijd van veel veranderingen in de 19e eeuw in het Europese Jodendom, ontstond een nieuwe beweging, een nieuwe manier van kijken naar het Jodendom. Rabbijn Israel Salanter (Rabbi Yisroel ben Ze’ev Wolf Lipkin) uit Litouwen, een Rosj Jesjiwa, stond aan de basis van de Moesar beweging. Het was in dezelfde tijd waarin verschillende stromingen ontstonden binnen het Jodendom in verband met de Haskala.

De Tijd van de Verlichting toen iedere burger, Jood of niet-Jood, burger werd met alle rechten en plichten van het land waar men woonde. Dat bracht risico’s met zich mee. Aan de ene kant vielen velen weg uit het Jodendom. Ze waren niet anders gewend dan een sjtetl Jodendom, waar alles georganiseerd was rond de sjoel en de Talmoed scholen, mede omdat men daarop aangewezen was vanwege de samenleving om hen heen, die vaak niet toestond dat men naast Jood ook burger was, en mee zou mogen doen in de maatschappij.  Men kreeg nu de mogelijkheid de vleugels in de gewone maatschappij uit te slaan, en velen wierpen daarmee hun Jodendom van zich af, omdat het oude joodse leven hen belemmerde om hoger op de maatschappelijke ladder te komen, door profane studies aan de universiteiten en scholen, en banen te kunnen krijgen zoals de Christenen om hen heen.

Maar aan de andere kant kwamen er twee tegenreacties: Er kwam een beweging die orthodox Jodendom genoemd werd. Het behouden wat men kende, en nog meer terugtrekken binnen de bekende en veilige muren van het Talmoedisch denken en de strikte interpretatie van de halacha, want dat hield de mensen juist bij elkaar en gaf ze houvast tegen de open maatschappij. Aan de andere kant kwam de Reform beweging, die we tegenwoordig ook Liberaal of Progressief Jodendom noemen. De leiders van deze beweging probeerden het Jodendom juist aan te passen aan de moderne tijd waardoor het Jodendom weer aantrekkelijker zou worden voor al diegenen  die het ‘oude’ Jodendom de rug hadden toegekeerd.

Ook ontstonden de chassidische bewegingen, die met name aangaven dat er meer was dan Talmoed en halacha, namelijk ook een Joods gevoelsleven.

Menno

rabbijn Menno ten Brink

Het aantrekkelijke van de Moesar gedachte is dat het een appèl doet op het werken aan je karakter, aan introspectie. Wie ben ik, wat doe ik met mijn Jodendom? Met name hoe word ik een beter mens via Tora en alles wat het Jodendom ons leert? Moesar is een welkome aanvulling zowel voor het orthodox Jodendom als voor het progressief Jodendom.

De meer halachisch georiënteerde Joden hebben soms te veel van het ‘wettische’. De Progressieve Joden hebben soms teveel van het rationele. Moesar kan beide stromingen helpen met het meer naar jezelf kijken: Waarom is de halacha er? Onder meer om je een beter mens te maken, naar spiritualiteit te streven, en je steeds af te vragen waarom zijn de halachot? Je kunt proberen je steeds weer af te vragen wat de ethische, morele en spirituele kanten zijn van het doen van mitswot, van de halacha.

Aan de andere kant is de Moesar voor Progressieve Joden uitstekend geschikt om weg te gaan bij het zuiver rationele, en meer naar de spiritualiteit te gaan. Stil te staan bij de interne betekenis van de mitswot, dat ze een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan je joodse gevoelsleven, je spiritualiteit. Even uit de maalstroom van alledag, je concentreren op jezelf. Wie je bent, hoe je vanuit je joodse traditie kunt groeien tot spirituele hoogten. Zo kan de Moesar beweging, die ooit ontstond in een periode dat nieuwe stromingen binnen het Jodendom ontstonden, een diepere betekenis geven aan joods leven en joods beleven, zowel aan de orthodoxe als de progressieve kant.


Lees ook de vorige column. Van Rav Menachem, Sjoelrabbijn AMOS.

zout2“Sjema beni mussar avicha ve´al titosj torat iemecha” (misjlei 1-8) 

“Luister mijn kind;  naar de ethiek van je vader en wijk niet af van de leer van je moeder”

 

Column Rav Menachem, Sjoelrabbijn AMOS.

“Sjema beni mussar avicha ve´al titosj torat iemecha” (misjlei 1-8) *)

door Rav Menachem, Sjoelrabbijn AMOS.

Reeds in de inleidende verzen van zijn boek Misjlei, benadrukt de wijze koning Salomon dat de uitdaging voor de mens tweevoudig is. Het vasthouden aan de Tora en het luisteren naar de mussar. Ook opmerkelijk in deze zin is duidelijke scheiding tussen, en de volgorde van deze twee onderwerpen.

*)

“Luister mijn kind;  naar de ethiek van je vader en wijk niet af van de leer van je moeder”

De zin begint met Mussar en koppelt dit aan de vader en eindigt met Tora en koppelt deze aan de moeder. Ook kan er worden stil gestaan bij het verschil van de inhoudelijke opdracht om naar mussar te  “luisteren”  en om van Tora “af te wijken”.

Rav Menachem

Rav Menachem

Rabbijn Mosje Chajim Luzzatto opent in de inleiding van zijn boek “mesillat jesjariem”  met een, voor een auteur, opmerkelijke zin. “Ik publiceer dit boek niet om mensen iets bij te brengen wat zij niet weten, maar louter ze te herinneren aan datgene wat ze al weten”. Hij gaat verder met de lezer er op te attenderen dat de kansen klein zijn, dat ze in zijn boek iets lezen dat nieuw is, of waaraan getwijfeld kan worden. Waarom schrijf je dan een boek? Daar geeft de rabbijn ook antwoord op; “het is juist de vanzelfsprekendheid van dit onderwerp dat veroorzaakt dat het vaak wordt vergeten”. Hij beschrijft hier mussar en geeft aan dat het geen intellectueel  hoogstandje bevat, maar puur een oefening is in herhaling van het vanzelfsprekende. Dat het geen nieuwe creatie is, maar een ontdekken van het reeds bestaande. Dat mussar voor de mens niet meer is dan wat een wasbeurt is voor een kledingstuk. Het verwijderen van een bedekkende laag om de essentie te ontbloten.

Hiermee kunnen wij goed de woordkeuze van Koning Salomon begrijpen. Luister naar en besef de (reeds aanwezige) ethiek. Hij vraagt niet meer dan het internaliseren van de essentie van het bestaan. Tora anderzijds bevat actie, leer, ontdekking en aanpassing in gedrag. Daar zegt de wijze Koning: wijk niet af! Een daadwerkelijke inzet. Actie en creatie!

Ethiek en leer. Leer en ethiek. Je zou denken een onafscheidelijke combinatie. Je zou denken de een kan niet zonder de andere bestaan. De werkelijkheid bewijst het tegendeel. Hoe vaak ervaren wij geleerden met nauwelijks ethisch besef en de meesters van ethiek wier gedrag meer dan discutabel is? Hoe vaak zien wij dat mensen die zich inzetten alle Tora wetten nauwkeurig te volgen toch niet een verfijnde persoonlijkheid daar aan over houden? En hoe vaak horen wij “als je maar een goed mens bent, zijn de wetten minder van belang?” Sommigen kiezen voor de “veiligheid” van de sjoelchan aroech (Godsdienst codex) zonder te beseffen dat dit maar een tool is voor het verfijnen en heiligen van de ziel. Terwijl anderen van de verplichtingen weg vluchten in de zee van de zweverige “zelfverbetering”.

De Tora is een prachtig gerecht. Mussar is de zout die de smaak van het gerecht doet uitkomen. Zonder zout smaakt het gerecht flauw en kan het niet worden gegeten. Zonder gerecht is het zout niet eetbaar en zelfs ziekmakend.  Een goede combinatie van deze twee en in de goede verhouding resulteert in een smaakvol en voedzaam geheel. Om de spirituele Michelin ster binnen te halen moet de leer vergezeld worden van een gezonde dosis zelfreflectie, zelfontplooiing en zelfinzicht. Daar kan mussar een sleutelrol in nemen. Eet smakelijk!

 

Eerste Duitse Va’ad van start

De aftrap vindt plaats in Keulen op zondag 6 maart. Daarna zal de studiegroep om de twee weken bij elkaar komen. Elke deelnemer krijgt een studie maatje (Chevroetah). Milch und Honig heeft door Mussar Europe een programma laten ontwikkelen dat tot juni doorloopt. Door Hanna Fischer is alles tot in de puntjes georganiseerd. Vier Nederlandse Mussar facilitators (Daniël Beaupain, Mirjam van Blankenstein, Henri en Marga Vogel) zullen met de deelnemers in Keulen aan de slag gaan.

Meer informatie.

Wie is die man?

Rabbi_Israel_Salanter-232x300

Rabbijn Jisraël Salanter.

In haar boek ‘Joodser dan dit krijgt u het niet. De levenskunst van de Joodse beschaving’ zegt rabbijn Tamarah Benima wat over hem. Hij bracht de Mussar beweging in de eerste helft van de negentiende eeuw vanuit Lithouwen via Duitsland naar Parijs.

TamarahMussarkleiner

Meer over deze voorman leest u hier:

Genealogie

Jewish History

Orthodox Union

Een indruk van zijn belangrijkste boek:

Iggeres haMussar

Een video filmpje over Rabbijn Israel Salanter

____________

Het februari-nummer van Yashar

Hier de link naar het laatste nummer van het Mussar tijdschrift Yashar.

Alan Morinis schrijft over hoe het allemaal begonnen is met het hoofdstuk in het boek van Sa’adia Gaon (rond 933) getiteld ‘Hoe een mensch zich in de wereld hoort te gedragen’. Wat daarna door een ononderbroken ketting van Mussar-leraren verder werd uitgedragen.

Verder op het Bulletin Board aandacht voor de eerste Duitse Kalla in Keulen.

Een uittreksel in het Engels van het artikel in Mantra geschreven door Marga en Henri Vogel.

En nog veel meer …..

Yashar februari

Wat zeggen anderen?

De maatschappij om ons heen en onze eigen manier van leven verandert. Als ik ga koken pak ik mijn iPad. Wil je snel een overzicht om van daaruit verder te zoeken, dan ga je naar Wikipedia.

Deze pagina op Wikipedia is een rijke bron voor informatie over Mussar.

Mussar over de grens

De eerstvolgende Mussar workshops zijn in Duitsland. Daniël, Mirjam, Marga & Henri geven ze in Keulen.
Lees meer

Happy Kallah

Het enthousiasme is van de gezichten af te lezen. Het moet heel leuk geweest zijn daar in Amerika.

Lees er alles over in dit artikel.

Filmpje kijken?

Sommige mensen lezen geen boeken meer, ze kijken You Tube filmpjes.
Hier een ‘Mussar-filmpje‘ over vissen.

Via de pagina waar je dit filmpje vindt kan je het hele archief nalopen of er nog meer bij zit wat je kan boeien.
Veel plezier!