Parasha Bereishiet

Er Gebeurde Iets Grappigs op de Terugweg naar de Tuin!

Ik blijf me verbazen dat wanneer ik een leerstelling uit onze traditie bestudeer, deze vaak een relevante les oproept voor het seizoen en/of de omstandigheden. Of de parasha van de week! Dit heb ik bijna altijd ervaren tijdens mijn studie en beoefening van Mussar. Nu na onze Yamim Noraim achter ons, zijn mijn chevruta-partner en ik vorige week weer begonnen met onze wekelijkse studie. We zijn bijna aan het einde van Rabbi Shlomo Wolbe’s Pirkei Kinyan Da’at – een verzameling van zijn toespraken en lessen over da’at, wat ik hier zal vertalen als spirituele kennis van het volledige zelf.

We waren bezig met het afronden van een hoofdstuk over twee toespraken die Rav Wolbe rond Poerim in 1995 hield. Toen we ons in zijn lessen verdiepten, realiseerden we ons dat hij ook over de parasha van deze week sprak. Ja, zelfs midden in een Poerim–schmooze sprak Rav Wolbe over de twee bomen in Gan Eden, zoals we lezen in hoofdstuk 3 van Genesis. Daarover later meer.

Rav Wolbe begint met Poerim:

Poerim is een dag die volledig in het teken van ahavah / liefde – de liefde voor genade, het ontvangen van de Torah uit liefde, liefde voor God en liefde voor Gods schepselen staat. Op die basis werden alle mitswot van de dag vastgesteld: het lezen van de Megillah, matanot l’evjonim / geschenken aan de armen, mishloach manot / het sturen van voedselgeschenken, en de feestmaaltijd en vreugde. Op deze dag wordt de totaliteit van Israël onthuld in al zijn majestueuze schoonheid en perfectie – in het aspect van Shoshanat Ja’akov, de mooiste bloem qua uiterlijk en geur. Bovendien werd voor hen een poort geopend naar de innerlijke dimensie van de Torah en de mitswot – “De Joden hadden licht, vreugde, blijdschap en eer” – de innerlijke essentie van de heilige Torah is licht, misschien een verborgen licht.

Een chag is vreugde, “En Israël zal zich in U verheugen”, dat wil zeggen, in de blijdschap in het verbond van de Heilige… Deze dag van heelheid van het volk Israël en de openbaring van de innerlijke diepte van de Torah is alleen te vinden op Poerim; geen enkel ander feest onthult dit aspect van de essentie van Klal Yisrael / het collectief van Israël.

Voor zo’n dag is een groot inzicht vereist. Rava zei dat men verplicht is om op Poerim dronken te worden totdat men geen onderscheid meer kan maken tussen “Vervloekt is Haman” en “Gezegend is Mordechai.”

Helemaal prima – zowel een geheugensteuntje als een inspiratie voor hoe Poerim te benaderen. Toch maakt Rav Wolbe vervolgens een scherpe bocht en begint een deel van de Torah-lezing van deze week te bespreken:

Ik heb van mijn vereerde leraren, wiens herinnering een zegen zij, geleerd dat Klal Yisrael op Poerim ernaar streeft om de Etz Ha-Da’at – de Boom van Kennis van goed en kwaad – te overstijgen en te reiken naar de Etz haChayim – de Levensboom.

Zoals vermeld in Talmoed Hullin: “Waar in de Torah wordt naar Haman verwezen? In het vers: “Heb je gegeten van de boom waarvan ik je had verboden te eten?” Zo onthult het eten van de boom tot welk niveau van slechtheid een mens kan afdalen middels het vermogen om te kiezen tussen goed en kwaad.

En dan gaat Rav Wolbe dieper in op de situatie, met woorden die in deze tijd heel krachtig kunnen resoneren:

De val van Haman is tevens het einde van de Perzische ballingschap, en elke keer dat een ballingschap eindigt, bevat het een voorproefje van de uiteindelijke verlossing, waarin de macht van het kwaad volledig teniet wordt gedaan.

Na de verlossing die we ervoeren op wat we nu kennen als Poeriem, kreeg het volk Israël te maken met een toestand waarin het kwaad volledig tenietgedaan is, zodat er geen ruimte meer is om te kiezen tussen goed en kwaad. Er is geen grotere schande voor ons dan dat het mogelijk zou zijn, God verhoede, om het kwaad te kiezen. Mijn leraar, gezegend zij hij, zei altijd dat het uiteindelijke doel van de vrije wil is om geen andere keuze te hebben dan het goede. Op Poeriem verlangen we ernaar om dichter bij de Etz HaChayim te komen – bij de Levensboom.

Geen slechte les. Als we dit koppelen aan Rav Wolbes nadruk op Hitlamdut – leren van onze eigen levenservaringen – is het logisch dat hij ons aanspoort om van Poerim te leren dat we, na onze redding uit de handen van Haman en zijn nageslacht, keuzes moeten maken terwijl we verder leven na de bijna-vernietiging van ons volk. Maar zo eenvoudig is het niet. Hij vervolgt:

Hoe bereik je dat? Zolang onze kennis deze richting nastreeft, zal onze da’at (spirituele kennis van het hele zelf) ons steeds meer leiden naar het kiezen van het goede. We kunnen echter niet ontsnappen aan het kader van de noodzaak om keuzes te maken.

Etz ha-Chayim – de Levensboom – is een nieuw niveau van levende Torah en kedushah / heiligheid – wat het hoogste niveau van da’at / kennis is. Het is niet alleen kennis van keuze, maar kennis van het leven.

We hebben nu onze herfstcyclus van de Yamim Noraim en onze Chagim afgerond. Het is echt tijd om met hernieuwde moed en hernieuwde nesjamot / zielen het nieuwe jaar binnen te gaan. Gezien de gebeurtenissen van de afgelopen dagen gaan we ook voluit 5786 in met een gevoel van tikvah / hoop dat de nachtmerrie die twee jaar geleden begon toen we Simchat Torah vierden, tekenen van einde laat zien en mogelijkheden biedt voor genezing, wederopbouw en een terugkeer naar een volwaardig leven, zelfs in de schaduw van de al veel te grote verliezen van deze twee jaar.

Terugkerend naar Rav Wolbe, kan ik niet anders dan – in ieder geval voor mezelf – denken aan de hitlamdut die ik moet verwerken en waarvan ik moet leren in deze twee jaar. Wat is de da’at – spirituele kennis – die mij – en ons allemaal – kan ondersteunen terwijl we vooruitgaan, bewust van het verleden, hoopvol in het heden en gretig om de les van Rav Wolbe te omarmen terwijl we ernaar streven zijn woorden na te leven:

Etz ha-Chayim – de Levensboom – is een nieuw niveau van het leven in de Torah en kedushah / heiligheid. Mogen we inderdaad streven naar het hoogste niveau van da’at / kennis, niet alleen de kennis van keuze, maar een ware kennis van het leven.

TER FOCUS:

Welke spirituele inzichten heb je opgedaan tijdens de Heilige Dagen van dit jaar?
Hoe spreekt Hitlamdut jou op dit moment aan?
Welke middot vragen om meer aandacht nu je voorbij de Yamim Noraim en Chagim gaat om volledig 5786 binnen te gaan?
Hoe ervaar je Tikvah op dit moment?