Parasha Vajelech

Enkele jaren geleden schreef onze Chaver, rabbijn Fred Scherlinder Dobb:

Het einde is nabij! Vele eindes. Ten eerste, van onze Torah-leescyclus, waar Vajelech ons naar drie hoofdstukken van het grote einde brengt. Dan, het einde voor Mozes zelf, zoals in het verhaal, staat hij op de vlakten van Moab in zijn 120e jaar, bijna klaar om het laatste oordeel te ondergaan. We naderen het einde van deze Tien Dagen van Tesjoewa: op Sjabbat Sjoewa zullen Hosea en anderen ons nogmaals aansporen om het werk van cheshbon (introspectie) en tikkoen (het rechtzetten van misstanden) nog serieuzer te nemen, en om die laatste daden van berouw, gebed en rechtschapenheid (tesjoeva, tefilla en tsedaka) te verrichten vlak voordat het boek verzegeld wordt.

Inderdaad! We bevinden ons nu in Aseret Y’mei Ha-Tesjoewa – de Tien Dagen van Berouw. Onze veertigdaagse reis van Rosh Chodes Elloel naar Jom Kippor nadert zijn einde, terwijl we ons voorbereiden op wat we bidden dat een jaar van verheffing, vernieuwing, goede gezondheid en zoete zegeningen zal zijn.

In onze korte sidrah van deze week lezen we:

חִזְק֣וּ וְאִמְצ֔וּ אַל־תִּֽירְא֥וּ וְאַל־תַּעַרְצ֖וּ מִפְּנֵיהֶ֑ם

כִּ֣י יְהֹוָ֣ה אֱלֹהֶ֗יךָ ה֚וּא הַהֹלֵ֣ךְ עִמָּ֔ךְ לֹ֥א יַרְפְּךָ֖ וְלֹ֥א יַעַזְבֶֽךָּ׃

Wees sterk en vastberaden, wees niet bang of bevreesd voor anderen;

want het is inderdaad uw Eeuwige God die met u meetrekt:

God zal u niet in de steek laten of verlaten.

Rabbi Yisrael Salanter, de oprichter van de Mussar-beweging in het 19e-eeuwse Litouwen, schreef in een brief:

Gegroet, mijn zoon. Ik heb je aanbevelingsbrieven gestuurd zoals je had gevraagd. Vertrouw er echter niet op. Ik heb ze alleen geschreven zodat jouw succes niet het resultaat zal zijn van een openlijk wonder.

Het belangrijkste is om met heel je hart op God te vertrouwen. Vertrouw niet alleen op je eigen inzicht en doe niet te veel moeite, anders denk je dat “mijn kracht en de macht van mijn hand” mijn redding waren. Zoals geschreven staat: “Vertrouw niet op vorsten…” en “Gelukkig is hij… wiens hoop gevestigd is op de Heer.” …

Bestudeer voortdurend verzen over voorzienigheid, geloof en redding, zoals:

“Hoop op God.”

En “Wees sterk en moedig…”

en “Mijn ogen zijn altijd op God gericht, want God zal mijn voeten uit de valstrik bevrijden” en dergelijke.

Gods hulp te midden van moeilijkheden is vaak aanwezig. Zo zul je veilig wandelen, en weten dat Gods redding in een oogwenk komt.

Ieder van ons zal de woorden van Rav Salanter over vertrouwen op God te midden van onze uitdagingen op een andere manier lezen. Om Sara Hurwitz in haar nieuwe boek As a Jew: Reclaiming Our Story from Those Who Blame, Shame, and Try to Erase Us te parafraseren: “Lees ik de Torah letterlijk? Nee, maar ik kan wel leren van wat ik erin lees.” We horen en integreren allemaal wat we leren uit de Torah op onze eigen manier. Net als mevrouw Hurwitz bedoel ik met Torah de totaliteit van onze traditie. Laten wij een les in herinnering roepen die we over een paar weken opnieuw zullen horen als wij het boek Genesis opnieuw openen, en zoals Rabbi David Ebstein uitlegde tijdens ons Elloel-programma in de eerste week van de Torah: elk kostbaar mens is geschapen b’tzelem Elohim – “naar het evenbeeld van God”. De aanwezigheid van het Goddelijke is overal om ons heen – in de wereld, maar ook in de mensen die we ontmoeten en met wie we dagelijks omgaan.

Terugkerend naar ons vers, Deuteronomium 31:6, kunnen we ook een uitleg van Rav Yerucham Levovitz in Da’at Torah toevoegen. Hij begint, zoals hij wel vaker doet, met het citeren van een les van een andere verklaarder van onze traditie:

Rashi zegt hierover: “[God] zal je niet verzwakken.” Dit betekent dat God niet zal toestaan dat jij je kracht verliest, zodat je door God in de steek wordt gelaten.

Rashi vraagt: Wat is eigenlijk het verschil tussen “God zal je niet verzwakken” en “God zal je niet in de steek laten?” Op het eerste gezicht lijken ze hetzelfde. Toch schuilt hierin een groot geheim. Stel je een persoon voor die een fles in zijn hand houdt. Er bestaat het gevaar dat deze, als deze valt, in stukken zal breken. Daarom grijpen ze die fles zeker met volle alertheid en kracht vast, om er zeker van te zijn dat hij niet uit hun hand zal glippen en op welke manier dan ook zal vallen.

Zo houdt ook de Heilige Israël vast, grijpt ons met de grootste kracht vast; hecht zich volledig aan ons; laat ons niet wegglippen en laat ons niet in de steek; God laat de Goddelijke greep op ons niet ook maar een beetje vieren. “God zal je voet niet laten struikelen; je Beschermer zal niet sluimeren” — Zelfs met een beetje slaperigheid kan God Zijn ogen niet van u afwenden.

Rav Levovitz vervolgt:

Echter. Dit is altijd op voorwaarde dat “de Eeuwige je Beschermer is, de Eeuwige is je schaduw aan je rechterhand.” Net zoals jij aanwezig bent bij God, zo is God ook aanwezig bij jou.

Zoals de Nefesh HaChayim in de naam van een Midrash uitlegt: Daarom staat er allereerst: “Wees sterk en moedig” – dat wil zeggen, versterk jezelf om je vast te klampen aan God. Laat je greep niet verslappen, laat je greep geen haarbreed los. Want zelfs op het moment dat je je ogen van God laat afdwalen, dan is God er niet.

Onze Wijzen zeiden: “Vier dingen vereisen versterking, en dat zijn: Torah, goede daden, gebed en dereckh eretz (gepast gedrag).” Dit betekent dat men zichzelf in al deze zaken voortdurend moet versterken, om niet laks of apathisch te worden, maar altijd stevig moet vasthouden. Door dit te doen, vervult men het principe van “Wees sterk en moedig”, door de verbinding te behouden en ervoor te zorgen dat Gods bescherming standvastig blijft.

Deze Aseret Y’mei Ha-Teshuwah vinden ons intens betrokken bij Torah, goede daden en gebed. We kunnen deze verbinden met de driedelige vermaning die we herhaaldelijk horen in het U’netaneh Tokef-gebed, een hoeksteen van onze liturgie van de Hoge Heilige Dagen:

Op Rosh HaShanah staat het geschreven, en op Jom Kippoer wordt het verzegeld – hoeveel er zullen sterven en hoeveel er geboren zullen worden, wie er zal leven en wie er zal sterven…

Maar teshuwah / berouw, tefillah / gebed en tzedakah / daden van liefdadigheid wenden de strengheid van het besluit af.

We kunnen gemakkelijk zien dat deze drie van de vier dingen waarnaar onze wijzen verwijzen, in verband kunnen worden gebracht met wat we horen in het U-netaneh Tokef-gebed.

Zoals we deze dagen altijd beginnen, citeert Rav Levovitz, terwijl hij een van de laatste parashiyot in de Torah leest, de wijzen om te benadrukken dat we ook onze woorden, gedachten en daden moeten versterken met betrekking tot derech eretz. In deze specifieke tijd in onze wereld vind ik het toevoegen van derech eretz aan de lijst met dingen waar we aandacht aan moeten besteden, van groot belang.

We gaan dit nieuwe jaar in in een wereld vol verdeeldheid, spanning en uitdagingen. In informele gesprekken, in mijn Va’adim, en in vele andere situaties, voel ik de spanning en angst bij de mensen om me heen. Ik voel het ook van binnen. Terwijl ik in onze wereld leef, zie ik een gebrek aan derech eretz: tijdens het autorijden, tijdens het winkelen, en te vaak in diverse openbare gelegenheden. We herinneren onszelf er steeds weer aan in de U’netaneh Tokef om aandacht te besteden aan en te handelen in de geest van teshuvah, tefillah en tzedakah. Op dit moment voel ik Rav Yeruchams oproep om ook aandacht te besteden aan derech eretz heel sterk. We kunnen beginnen met het te oefenen en ernaar te handelen – wanneer we bij de synagoge aankomen, de mensen om ons heen begroeten – ongeacht of we ze kennen of wat hun opvattingen in de wereld van vandaag zijn. We kunnen het oefenen terwijl we deelnemen aan de maaltijden en andere bijeenkomsten van dit seizoen. En we kunnen het in de wereld oefenen, terwijl we uitkijken naar een shanah tovah – een goed nieuwjaar. En ik voeg eraan toe – een shanah od joter tovah – een beter jaar!

G’mar chatimah tovah!

TER FOCUS:

Terwijl je je een weg baant door deze Dagen van Teshuvah – waar zie je ruimte om teshuwah / berouw, tefillah / gebed en tzedakah / daden van rechtschapenheid in je leven te bespreken? Welke middot kunnen je hierbij helpen?
Reflecteer op je eigen derech eretz. Welk cijfer zou je jezelf geven als je reflecteert op je gedrag en omgang met anderen? Welke middot kunnen je helpen om jezelf in dit opzicht te verbeteren?