Vayera
Torah vanuit een Mussar-perspectief
Parasha Vayera – Genesis 18:1-22:24
Rabbi Eric S. Gurvis
We bevinden ons nu midden in de Abraham-Sarah-verhalencyclus en het gedeelte van elke week zit boordevol interessante verhalen en lessen die een nader onderzoek waard zijn. Na het eerste deel van Genesis 18, waarin Abraham en Sarah worden bezocht door drie malachim/boodschappers, of zoals sommigen het lezen, engelen, richt de focus zich op het lot van de steden Sodom en Gomorra. God redeneert, nu Hij een brit/verbond met Abraham heeft gesloten, dat Hij hem nu moet informeren over wat God van plan is met de steden. Dit leidt tot Abrahams welbekende debat met God over het lot van onschuldigen te midden van anderen die zich slecht gedragen.
In Genesis 18:19 lezen we:
כִּ֣י יְדַעְתִּ֗יו לְמַ֩עַן֩ אֲשֶׁ֨ר יְצַוֶּ֜ה אֶת־בָּנָ֤יו וְאֶת־בֵּיתוֹ֙ אַחֲרָ֔יו וְשָֽׁמְרוּ֙ דֶּ֣רֶךְ יְהֹוָ֔ה לַעֲשׂ֥וֹת צְדָקָ֖ה וּמִשְׁפָּ֑ט לְמַ֗עַן הָבִ֤יא יְהֹוָה֙ עַל־אַבְרָהָ֔ם אֵ֥ת אֲשֶׁר־דִּבֶּ֖ר עָלָֽיו׃
Want Ik heb hem, Abraham uitgekozen, opdat hij zijn kinderen en zijn huisgezin zou onderrichten om de weg van de Eeuwige te houden door te doen wat rechtvaardig en juist is, opdat de Eeuwige voor Abraham alles tot stand zal brengen wat hem beloofd is.”
Vanuit een Mussar-perspectief kunnen we het vers lezen als het vaststellen van Abrahams geschiktheid als Gods partner vanwege zijn kwaliteiten om tzedek/rechtvaardigheid en mishpat/wettigheid na te streven. Zijn “cv” zoals het betrekking heeft op middot, wordt uitgebreid behandeld in Ohr HaTzafun, zoals Rabbi Nosson Tzvi Finkel, de Alter van Slabodka, ons leert:
Er staat geschreven: “Iemand die tzedakah/rechtvaardigheid en chesed/vriendelijkheid nastreeft, zal leven temidden van rechtvaardigheid en eer.” (Spreuken 21:22) ‘Rechtvaardigheid nastreven’ – dit is Abraham, van wie gezegd wordt: ‘Houd de weg van de Eeuwige aan om rechtvaardigheid te doen’ (Genesis 18:19); ‘en vriendelijkheid’ – zoals hij vriendelijkheid aan Sarah betoonde.
De Alter voegt chesed toe als een van Abrahams kwaliteiten, gebaseerd op zijn daden bij het verkrijgen van een plek voor, en het toezien op, de begrafenis van zijn geliefde Sarah in Genesis 23. De Alter is absoluut niet de enige die dit als een uitstekend voorbeeld van Abrahams chesed-kwaliteit naar voren brengt.
Terugkerend naar Genesis 18:19, kunnen we een andere dimensie in onze tekst zien, zoals die betrekking heeft op de waarde van Mussar. Zoals ons vers zegt: “Ik heb [Abraham] uitgekozen, opdat hij zijn kinderen en zijn huishouden zal onderwijzen om de weg van de Eeuwige te houden.” Voor mij roept dit de bekende uitspraak op die wordt toegeschreven aan Rabbi Yisrael Salanter, oprichter van de Mussar-beweging:
Toen ik een jonge man was, wilde ik de wereld veranderen. Ik vond het moeilijk om de wereld te veranderen, dus probeerde ik mijn land te veranderen. Toen ik ontdekte dat ik het land niet kon veranderen, begon ik me te richten op mijn stad. Ik kon de stad niet veranderen, dus probeerde ik als oudere man mijn familie te veranderen.
Nu, als oudere man, besef ik dat het enige dat ik kan veranderen, ik-zelf ben. En plotseling besef ik dat als ik mezelf lang geleden zou hebben veranderd, ik een impact op mijn familie had kunnen hebben. Mijn familie had een impact op onze stad kunnen hebben. De impact van de stad had de natie kunnen veranderen, en ik had inderdaad de wereld kunnen veranderen.
Hoewel onze studie en beoefening van Mussar in de eerste plaats draait om het werken aan ons curriculum van de ziel van binnenin, komen de resultaten van ons spirituele werk uiteindelijk naar voren in onze relaties en hoe we staan in het leven, en in de wereld om ons heen. Wat we doen en wat we zeggen laat een indruk achter op anderen. Dit idee dat we lesgeven door onze woorden en daden is een belangrijk idee in onze Joodse traditie. Misschien zien we in Genesis 18:19 een beetje van de oorsprong ervan als een ideaal in de Joodse traditie, omdat we het kunnen koppelen aan Abraham.
In Orchot Tzaddikim kunnen we een voorbeeld hiervan zien, aangezien de auteur liefde voor kinderen koppelt aan iemands rol in het begeleiden van hen langs de paden van Tzedek en Avodat HaShem/Dienst van God:
Echte liefde voor iemands kinderen moet op dit pad zijn — dat men er altijd aan denkt om zijn/haar kinderen te begeleiden op het pad van tzedek/rechtvaardigheid en hen de manier van Avodat HaShem/God dienen te leren… “De ouder zal aan de kinderen Uw waarheid bekendmaken” (Jesaja 38:19). En er staat geschreven: “En u zult (de lessen van Sinaï) bekendmaken aan uw kinderen en de kinderen van uw kinderen.” (Deuteronomium 4:9)
Zoals er over Abraham wordt gezegd: “Ik heb Abraham uitgekozen, opdat hij zijn kinderen en zijn huishouden kan onderwijzen om de weg van de Eeuwige te bewandelen door te doen wat rechtvaardig en juist is.” (Genesis 18:19)
Een latere Rosh Yeshiva van de Slabodka-gemeenschap, Rabbi Yitzchak Eizek Sher benadrukt het belang van de brit/het verbond en de vervulling ervan in de woorden en daden van onze patriarchen. Volgens hem (en ook Maimonides) dienen ze elk als rolmodel voor het naleven van die brit. In Leket Sichot Mussar leert Rav Sher enigszins uitgebreid over Abraham als rolmodel voor chesed:
Wat is Abrahams chiddush/innovatie (of nieuwe idee)? Hij komt om de wereld te leren zijn voorbeeld te volgen, voor wat betreft hoe te handelen in deze wereld. Abraham leert ons vanuit een gevoel van het uitvoeren van tastbare handelingen, en het belang van het daadwerkelijk persoonlijk doen van die tastbare handelingen.
Het belangrijkste wat Abraham ons leert is dat het gaat om de middah van chesed. Als iemand zich bezighoudt met handelingen van chesed, zal zijn kijk op de wereld worden bekeken door de kijk op chesed. Als gevolg daarvan zullen al zijn acties worden bezegeld met chesed. Zelfs zijn tastbare handelingen kunnen stijgen tot het niveau waarop hij bekend staat om gemilut hasadim/daden van liefdevolle vriendelijkheid. Zoals gezegd,
גֹּמֵ֣ל נַ֭פְשׁוֹ אִ֣ישׁ חָ֑סֶד
Een persoon die een ish chesed/een vriendelijk persoon is, heeft daar zelf voordeel van… [Spreuken 11:17]
Rabbi Adin Steinsaltz geeft dit inzicht op het vers uit Spreuken:
Iemand die voor zichzelf zorgt, is een ish chesed – een persoon van vriendelijkheid, genereus en gevoelig, omdat hij/zij zich bewust is van de eigen behoeften en deze voortdurend in het oog houdt. En zodoende merkt hij ook de behoeften van anderen op en zorgt voor hen…
Abraham, zoals we hem leren kennen, is een man die veel van de deugden van onze Mussar-traditie heeft laten zien. Hoewel hij terecht gefocust is op zijn eigen familie, zoals onze rabbijnen ons leren, reiken zijn zorgzaamheid en betrokkenheid veel verder dan het openen van zijn eigen tent, zoals we hem ontmoeten aan het begin van de parasha van deze week. Zijn modellering van tzedek, mishpat en chesed zijn slechts enkele manieren waarop onze patriarch een rolmodel voor ons kan zijn terwijl we deze idealen in onze tijd nastreven.
VOOR FOCUS:
- Wie ken je die je zou kunnen beschouwen als een ish chesed/een persoon die liefdevolle vriendelijkheid belichaamt? Hoe zou hij of zij een model voor je kunnen zijn?
- Op welke manier zou je jezelf kunnen opstellen om niet alleen over middot na te denken, maar ook om hun belang tastbaar in je leven te realiseren? Kies een of twee voorbeelden om deze week te proberen.
