Door een Mussar Bril: Woedende Barmhartigheid

In de nasleep van het bloedbad in Pittsburgh lijkt het of er in mijn hart geen ruimte is voor iets anders dan bedroefdheid en woede.

door Alan Morinis
vertaling Henri Vogel

… Middels rouwen bewaar ik de herinneringen aan de slachtoffers in mijn hart, hen daar een vaste plek gevend, zoals rouwen mij helpt om te helen. En ook de woede is gerechtvaardigd, want er zijn vele mensen schuldig aan wat er is gebeurd. De online-wereld heeft het zo eenvoudig gemaakt om haat, laster en intolerantie te tweeten, en sommige leiders zijn volledig medeplichtig geworden, feitelijk de leiding nemend richting ruwheid. De impact wordt niet online gevoeld, maar wel in de werkelijkheid van het dagelijks leven van mensen, zoals we nu hebben kunnen zien tot onze gigantische schrik. Vluchtelingen zijn niet langer alleen mensen in grote nood, maar terroristen. Buren die anders zijn dan wij zijn automatisch verdacht. De Jood of iedereen die anders is, is een uitbuiter en mijn vijand.

Mijn bedroefdheid en boosheid zijn sterk en gerechtvaardigd, maar op een gegeven moment is er geen verdienste in het doorgaan met meer tranen te  vergieten of onmachtig woedend te zijn. Als spiritueel zoeker moet ik proberen de kracht van deze innerlijke eigenschappen te sturen richting de constructieve toekomst die ik zou willen zien, zowel voor mijzelf als persoon als voor deze moeilijke wereld van ons. Om dat te doen moet ik een positieve eigenschap zoeken, waar ik de energie van mijn verdriet en boosheid op kan richten om die om te zetten en voor het goede te gebruiken.

Het zou een over-simplificatie kunnen lijken, maar het is desalniettemin waar dat de basis oorzaak van de verdeeldheid en de van haat vervulde gebeurtenissen die we vandaag de dag meemaken, een gebrek aan goedertierenheid is. Dit is een fundamenteel voorbeeld waarop de moderne wereld niet strookt met de eeuwige waarheden en ambities van het Joodse hart. Als Joden wordt ons geleerd dat het onze plicht is om dit een vriendelijke wereld te maken – met de woorden van onze Mussar leraar Rabbijn Shlomo Wolbe, olam ha’yedidut, een wereld van vriendschap.

En als ik dit principe onderschrijf dan is de enige plek om hiermee te beginnen bij mijzelf. Als reactie op Pittsburgh heb ik besloten om vriendelijker te zijn tegen de mensen om mij heen. Ik zal hier hard aan werken. Maar dat kan niet mijn hele reactie zijn. De oorzaak van onvriendelijkheid kan worden herleid naar de publieke leiders en ik moet een woeste strijder zijn omwille van vriendelijkheid, want deze levensbelangrijke eigenschap wordt zwaar aangevallen en het is de Joodse plicht om een krachtige verdediging op te zetten.

Zo graag als ik tot actie wens over te gaan, ik moet, voordat ik dat doe, weten wat onze traditie leert opdat mijn inspanningen een sterk en effectief drager van vriendelijkheid kunnen zijn, in lijn met dat wat onze leraren hebben gezien als hun inzichten met betrekking tot deze innerlijke eigenschap.

Ik wil dit leerstuk aanbieden in de hoop dat je het kan gebruiken als basis voor je eigen reactie op Pittsburgh -aardiger zijn voor de mensen om je heen en met mij mee te doen als openbare verdediger van de Joodse waarde chesed / barmhartigheid.

Een beginnetje wordt gegeven in de Talmoed door Rabbijn Simlai, die onderstreept hoe cruciaal barmhartigheid is door erop te wijzen dat de Tora begint met barmhartigheid, hetgeen de kwaliteit was die God betoonde aan Adam en Eva door hen te kleden vlak voor hun uitzetting uit het paradijs. En hij stelt dat de Tora eindigt met chesed wanneer God Mozes begraaft. Het punt dat deze wijze maakt is dat de hele Tora gekarakteriseerd wordt door barmhartigheid, en ons rolmodel voor deze kwaliteit is niemand anders dan God. Het is de bedoeling dat we ons dit ter harte nemen zodat onze levens eveneens volledig zijn georiënteerd op barmhartigheid.

Merk op dat de chesed, zoals genoemd door Rabbijn Simlai, niet gaat over gevoelens maar over daden. Dit is een fundamenteel aspect van de Joodse visie op barmhartigheid: het is geen gevoel, maar welwillende actie die we op ons nemen ten behoeve van het welzijn van de ander.

Chesed is een dermate fundamenteel concept in de Joodse denkwereld dat de Psalm ons leert: “De wereld is gebaseerd op barmhartigheid” (Psalmen / Tehillim 89:3).

Toen de Maharal (1512-1609) zijn interpretatie gaf van het traditionele beeld dat de Tora zwart vuur is geschreven op wit vuur, vertelt hij ons dat het witte vuur – juist de achtergrond waarop de letters verschijnen – chesed is. De lijst met citaten die barmhartigheid aanprijzen is erg lang en heel oud.

Hoewel ontelbare bronnen en commentatoren door de eeuwen heen de deugd vriendelijkheid/barmhartigheid hebben aangeprezen, blijft aardig zijn een ongrijpbaar doel voor de meeste mensen (mijzelf daarbij inbegrepen), zelfs nu deze eigenschap zo nodig is om te beoefenen in deze tijd. Hoe kan ik vriendelijk zijn als ik zo vaak moe en gestrest ben, als er zoveel beroep op me wordt gedaan en mijn ervaringen in het leven tekort schieten voor de hoop en de beelden die ik met mij mee draag? Hoe kan ik aardig zijn als ik zo boos ben? Waarom aardig zijn voor anderen in deze onvriendelijke wereld als ik met zo veel waarschijnlijkheid onverschilligheid of zelfs wreedheid en geen vriendelijkheid tegenkom?

Vriendelijkheid aanbevelen in een wereld die zo hard is als de onze zou aantrekkelijk kunnen zijn, gelijk een roep om licht hen raakt die opgesloten zitten in een donkere wereld. Maar die aanbeveling creëert net zo min een warm hart als het aanbevelen van licht dat licht doet schijnen. We zitten nog steeds vast in theorie, woorden, concepten, instrumenten voor begrip die ons niet diep genoeg raken om onze harten te transformeren. Het is precies daar waar we enorme hulp krijgen van de grote Mussar leraar Rabbijn Eliyahu Dessler (1892-1953).

Rabbijn Dessler was zo grondig ondergedompeld in Mussar als iemand maar kan zijn, na in totaal 18 jaar te hebben doorgebracht met het leren van Talmud en Mussar aan de Kelm yeshiva, een van de belangrijkste centra van de Mussar-beweging uit de 19e eeuw. Hij schreef over vele onderwerpen, maar waar hij wellicht z’n grootste invloed heeft gehad is met zijn geliefde “Toespraak over Barmhartigheid.” Zijn grootste innovatie op dit gebied was niet conceptueel, maar lag in zijn praktische benadering van ‘het hoe van aardig zijn’.

Hij vertelt ons dat de persoonlijkheid die doordrenkt is van Chesed  tot de meerderheid van mensen in tegenstelling staat omdat hij of zij niet bezig is met wat hij of zij van de wereld kan nemen, maar uitsluitend gefocust is op geven. De beoefenaar van barmhartigheid kan ontvangen, maar neemt niet, en ziet zijn of haar missie op aarde in de mogelijkheid die het leven biedt om degene te zijn die geeft. Hieruit leren we dat een goed hart hebben wordt gerealiseerd door daden van vrijgevigheid.

Deze twee krachten – geven en nemen – vormen de bodem van alle karaktereigenschappen en van alle acties. En, let op: er is geen tussenweg. Elk mens is op het diepste niveau van zijn persoonlijkheid gericht op de ene of de andere kant van de twee kanten, en in het diepste verlangen van het hart bestaan er geen compromissen. Het is een basale wetmatigheid dat er geen middenweg is in menselijke interesse. Bij iedere daad, bij ieder woord, bij elke gedachte …. is men altijd gericht op barmhartigheid en geven, of op pakken en nemen.

Zoals bij vele Mussar lessen die ik ben tegengekomen, ben ik er zeker van dat ik deze waarheid nooit in mijn eentje had gezien. Rabbijn Dessler opent onze ogen door te realiseren dat we onszelf niet transformeren richting barmhartigheid door aardige dingen te doen, maar veel beter door liefdadigheid te beoefenen.

Als iemand alleen maar zou bedenken dat iemand diegene gaat liefhebben aan wie hij geeft, zou hij zich realiseren dat de enige reden waarom de andere persoon hem als vreemdeling ziet, is omdat hij hem nog niets heeft gegeven; hij heeft niet de moeite genomen om de ander vriendelijke betrokkenheid te tonen. Als ik iemand geef, voel ik me dicht bij hem; ik heb een aandeel in zijn wezen. Hieruit volgt, dat als ik zou gaan beginnen met goed doen jegens iedereen met wie ik in contact kwam, ik snel zou voelen dat ze allemaal mijn familieleden zijn, allemaal mijn dierbaren. Ik heb nu een aandeel in hen allemaal; mijn wezen strekt zich uit tot hen allen.

In plaats van een wereld waar angstig en egoïstisch grijpen niet alleen maar de norm is, maar wordt toegejuichd, krijgen we hier een prachtig beeld van een wereld die wordt getransformeerd in een wereld van vrijgevigheid, goedheid en liefde. Dit is een fundamentele Joodse visie en we weten dat het niet onmogelijk is omdat we het zelf al hebben ervaren, misschien slechts af en toe, of als in een flits, maar wie is niet de ontvanger geweest van aardigheid in de een of andere vorm? Wiens hart is niet geraakt door die ervaring? En wiens hart verlangt niet naar nog meer van dat soort aardigheid?

De pointe wordt onderstreept door er aan te denken dat de man die de trekker heeft overgehaald in de Tree of Life synagoge in Pittsburgh bijzonder verbolgen was door de acties van The Hebrew Immigrant Aid Society (HIAS). De vreemdeling verwelkomen en genereus verzorgen is een fundamentele manier om barmhartigheid tot uitdrukking te brengen, en daarom richtte de moordenaar zich niet alleen op Joden, in zijn verwrongen geest liet hij zijn vijandschap richting vrijgevigheid en liefdadigheid de vrije loop. Degenen onder ons die een tegenwicht willen bieden aan zijn impact moeten de actieve vertegenwoordigers worden van de kwaliteit chesed die werd aangevallen en die hartstochtelijk verdedigen.

Olam chesed yibaneh”—De wereld is gebouwd op barmhartigheid. Als we niet toegeven aan angst of de angst-aanjagers volgen, als we ons leven niet modelleren naar de leiders die nemen, als we ons bezighouden met chesed – groot en klein – bouwen we een wereld van vriendelijkheid die er kan zijn om bewoond te worden door ons en onze kinderen en de kinderen van onze kinderen.

Photo credits:

Foto 1: Courtesy of LA Times;
Foto 2: Courtesy of statenews.com.

Hieronder plaatsen waar op deze site eerder midot ter sprake kwamen.


Mida van de Maand (2)

Mida van de Maand (1)

Kedusha – heiligheid is het doel van alle Mussar praktijk. Dit wordt duidelijk vermeld in de klassieke kabbalistische Mussar tekst Messilat Yesharim – Het Pad van de Rechtvaardigen, door Rabbi Moshe Chaim Luzzato (Ramchal). Kedusha is het laatste hoofdstuk in zijn werk, dat een stap-voor-stap handleiding vormt voor het bereiken van je spirituele doelen. Het […]

Yirah – Ontzag?

Een actueel artikel van Alan Morinis verscheen onlangs in de Nieuwsbrief van The Mussar Institute. Yirah is lastig te vertalen. Ontzag of ontzagwekkend misschien? Lees het artikel hier.

Elke maand een mida

Zerizut – enthousiasme

Nigun: Zerizut Focussen op een mida lukt goed als je die constant als een mantra in je hoofd laat rondzingen. Nigun in Het Hebreeuws, meervoud niguniem. Hierboven een voorbeeld van hoe dat zou kunnen klinken. Vaak wordt er – vooral onder Chassidische joden – uitbundig gezongen en gedanst in groepen.Vaak zijn het louter klanken. Communiceren […]

Bitachon – vertrouwen

In het plaatje komt vertrouwen in de ander tot uitdrukking. Bitachon is meer: het is vertrouwen op HaShem, op de voorzienigheid. Bitachon geeft ons het vermogen te handelen vanuit een plek zonder angst. Een hart kan niet gelijktijdig zowel angst als vertrouwen bevatten. Als we vertrouwen cultiveren, verminderen we onvermijdelijk de greep die angst heeft op […]